A castaña é un alimento nutritivo de pequeno tamaño e similar á
noz ou a un
amorodo, pero cuberta por unha tona delgada e resistente de cor castaño. Esta cor varía en función da idade da castaña.
Ten tres envolturas distintas. A súa primeira envoltura é o
ourizo, rodeado de espiñas e dentro do cal adoitan aparecer as castañas en grupos de tres.
Unha vez que o ourizo se abre, cae ao chan e retíranse do seu interior as castañas.
Pódense consumir crúas, frescas, ou ben cociñadas (asadas, guisadas ou cocidas) ou preparadas para a conservación. Tamén se pode moer para a obtención de fariña.
As súas flores utilizábanse antigamente para aromatizar o tabaco de pipa.
Sábese que dende o
Paleolítico, os froitos secos, e especialmente as castañas e
landras, constituían unha parte importante na dieta do home.
En
Europa temos constancia da existencia da castaña xá desde a época de
Homero pero con mais presenza en tempos dos
romanos.
Suponse que na relixión celta o
castiñeiro era venerado pólos druidas, ao igual que o
carballo, pois ambas árbores formaban o bosque prerromano.
O nome da castaña procede do grego kastana e do romano castanea.
Galícia xunto con
Astúrias son as maiores produtoras de castaña da península.
Na cociña, o mais usual é pelalas e fervelas durante aproximadamente media hora para telas como preparado para outros pratos. Unha das formas mais comuns de consumir as castañas é asadas ao forno ao á brasa.
Dicionario dos tipos de castañas en función da súa forma, sabor ou calidade:
Bolerca: a que abortou no ourizo e non medrou. Son castañas non comestibles, pequenas e aplanadas só formadas por pel.
Barais: duras pero que adoitan ser moi saborosas.
Brava: a do castiñeiro bravo, sen enxertar.
Bullote: castaña asada no tixolo, unha tixola con buratos.
Burgazo: castaña fresca cocida que se toma con leite.
Crouco: castaña pequena.
Degraída: a castaña que cae madura do ourizo. Tamén se lles chaman degaros.
Enxeridas: formadas por varias pezas.
Maia: a castaña pilonga e seca.
Mamota: cocida coas dúas tonas. É a castaña mal asada que non pela ben.
Pilonga: castaña seca.
Rañudas: castañas alargadas e claras.
Temperás: as que nacen antes que as outras, as temperás. Son pequenas e redondas.
Zoncho: a castaña mamota.
Termos relacionados coas castañas:
Amoxegar: petiscar cos dentes ou marcar cun coitelo as castañas que van a ser asadas para que non estoupen.
Amoxetadura: a mordedela en concreto.
Barexar: roubar castañas aos veciños para facer o magosto.
Caldudas: potaxe de castañas secas cocidas.
Moreas: xeito de xuntar os ourizos para golpealos e sacarlle as castañas.
Petela: pinzas de madeira coas que se recollen as castañas do ourizo.
Picós: anacos de tona (xunto con algunha que outra castaña ou anacos delas) que se lles dá aos porcos na ceba.
Rangalleira: expresión que se utiliza para referirse á abundancia do viño durante o dia do magosto: “o viño corre á rangalleira”.
Suchar: chuchar unha castaña pilonga ata que se desfai e se consome.
Taloura o bareiro: vara longa coa que se zorregan as pólas do castiñeiro para que o ourizo solte a castaña.
Tixolo: tixola con buratos na que se asan as castañas.
Tonas: cascas das castañas.
Xemas: partes da castaña.
Adiviñas
Alto me vexo
No meu lugarexo
Por unha risada,
Perdín miña añada.
Altos padres
Capeludas madres
E os fillos inchafoles
Adiviña ti se podes.
Son verde e non son limón
Son carbón, son vermella e non son sangue,
Son branca e non son papel
Que cousa cousiña son?
Unha cousiña cousa,
Son moura e non
Criada no monte,
Enxoita na casa
E cómese sen tasa.
Alto foi meu nacemento de doncela recollida
Cando ia para me rir,
Tal foi a queda que dei
Que a casa non mais voltei.
Altetes, altetes con seus carrapetes;
Co riso que lle deu,
Todo se perdeu.
Trucos para a súa preparación:
- Para cocelas: despois de pelalas, cóbrense ben con auga ou leite e cócense entre 15 ou 20 minutos sen deixar que fervan. Caso de que as castañas sexan conxeladas é preferible desconxelalas antes. Debemos descartar aquelas que aboien xá que seguramente terán algún verme.
Para asalas: é necesario facerlle unha regaña cun coitelo para que non estoupen. Despois, poñémolas no forno ou nunha tixola con buracos durante o tempo suficiente para que a tona superior quede asada.
- Para conxelalas: tras realizar o proceso de pelado, cocémolas durante 20 minutos engadíndolle unha presada de sal por litro de auga. Deixamos que arrefríen no propio líquido e gardámolas co xugo en tarros de vidro, procurando que non cheguen a estar cheos de todo para evitar que estoupen ao seren conxeladas.
RECEITA
Espaguetis con castañas
Ingredientes:
400 gr. de espaguetis, 450 gr. de castañas, aceite, sal, pementa, sementes de fiúncho.
Método:
Quítalle a tona ás castañas e déixaas en auga salgada xunto cunha cullerada de sementes de fiúncho. Cando as castañas estean cocidas bota os espaguetis. Escorre e condimenta con aceite cru e pementa moida.
Bó magosto. :))
